Ders 4

İçindekiler:

Fiillerin şimdiki ve geçmiş zaman halleri

Alfabeye devam: yeni harfler ve sesler (ҧ, ҭ)

Yardımcı fiiller

Abhaz dilinde Rusça’dan tanıdığınız п ve т harfleri bulunmaktadır. Bir de bu harflerin değişik bir varyantı olan ҧ ve ҭ harfleri bulunmaktadır. Konuşmaları dinleyerek telaffuzu öğrenin.

пҧ; пҧ
ҧа, ҧы, ҧи, ҧе, ҧу
тҭ; тҭ
ҭа, ҭе, ҭи, ҭо, ҭу, ҭы

Yeni sözcük ve ifadeler.

а'иҧшра (е'иҧшра) - benzer olmak. Сара' дсе'иҧшуп. - bana benzer. Наа'ла дле'иҧшуп - Naala’ya benzer. Иара диеиҧшуп - Ona benzer.
аҧша' а'сра - esmek (rüzgar). Ара' аҧша' а'суеит - burada rüzgar esiyor.
а'ҧсуа - Abhaz. Сара' саҧсу'оуп* - Ben Abhaz’ım.
Аҧсны' - Abhazya. Сара' саҧсу'оуп, Аҧсны сынхо'ит - Ben Abhaz’ım, Abhazya’da yaşıyorum.
аҧшра' - bakmak. Сара' сыҧшуе'ит - Ben bakıyorum. Иара' дыҧшуе'ит - O erkek bakıyor. Лара' дыҧшуе'ит - O bayan bakıyor. Лара' иара' иахь дыҧшуе'ит - O bayan erkeğe bakıyor.
аҧха' - ılık. Иахьа амш ҧхо'уп - bugün ılık bir gün.
а'ҧхьара - okumak. Сара' са'ҧхьоит. Иара' да'ҧхьоит. Иара' агазе'ҭ да'ҧхьоит.
уи - O, O bayanın, Bu, Şunlar (işaret zamiri). Уи амшы'н ахь дыҧшу'еит - O erkek (O bayan) denize bakıyor.
а'ҭара - vermek. Иу'сҭоит - Sana veriyorum (erkeğe). Ибы'сҭоит - Sana veriyorum (bayana). Исы'лҭоит - O erkek bana verir. Иу'иҭоит - O erkek sana verir. Иҭ! - Ona ver.
аҧа'ра - para. Ка'ма, А'хра аҧа'ра иҭ! - Kama, parayı Akhra’ya ver.
аҭахра' - istemek. Сара' исҭаху'п - Ben isterim. Бара' ибҭаху'ма? - İster misin (bayana)? Иара (и)иҭаху'ма - O erkek ister mi?
иҭабу'п - teşekkür ederim.
а'ццакра - acele etmek. Наа'ла дыццакуе'ит - Naala’nın acelesi var. Уара' уццакуа'ма - Acelen var mı (erkeğe)?
абри' (ари') - Bu, Şu.
аҭы'ҧ - yer. Ари' аҭы'ҧ бзи'оуп - bu yer güzel.
а'ҧхьа - ön, ileri, önce, ilk, başlangıçta. Сара' са'ҧхьа - benim önümde.

* Not: саҧсу'оуп sözcüğünün aslı саҧсы'уоуп şeklindedir, ancak kurala göre у ‘ dan önce gelen ы harfi yazılmaz.

Alıştırma 1

Aşağıdaki metni ezbere bilmek elbetteki çok güzeldir!
Fakat şimdilik bu metni okuyun ve Türkçe’ye çevirin.

Мшыбзи'а Ка'ма!
Бзи'а бба'аит Наа'ла!
Ка'ма А'хра ау'сура дца'ма?
Мап! Дыбба'р бҭаху'ма? Баа'и! А'хра ана' ау'с иу'еит. Уи' бзи'а ибо'ит ара' ау'сура.
Иҭабу'п Ка'ма, А'хра ана' дызбо'ит. А'хра иа'н дле'иҧшуп.
Баа'и Наа'ла!
Мап, Ка'ма, сара' сыццакуе'ит, абри' аҧа'ра А'хра иҭ.
Ибзи'оуп Наа'ла!
Иҭабу'п Ка'ма! Абзи'араз!
Абзи'араз Наа'ла!
(Yanıtlar)

Şimdi de biraz gramer.

Şimdi Abhaz dilinin en yaygın kullanılan zaman şekillerine bir bakalım.

Hareketli ve durgun fiillerle yapılan şimdiki zaman değişik şekiller alır:

Şimdiki zaman (durgun fiil) -уп son eki ile oluşur.

Сгы'лоуп - Ben ayakta duruyorum, бгы'лоуп - Sen (bayan) ayakta duruyorsun, угы'лоуп - sen (erkek) ayakta duruyorsun.
Исы'моуп - Ben sahibim, ибы'моуп - Sen (bayan) sahipsin, иу'моуп - sen (erkek) sahipsin.

Eğer bir kelime а, sesli harfi ile bitiyorsa, o zaman а+уп yerine оуп şekline gelir, eğer bir kelime sessiz bir harf ya da ы sesli harfi ile bitiyorsa, o zaman о harfi düşer
ара сгылоуп (сгыла+ауп) - Ben buradayım; сара исҭаху'п (исҭах+уп) - Ben isterim.

Şimdiki zaman (hareketli fiil) -оит veya -уеит son eki ile oluşur.

Изго'ит - Ben alırım, ибго'ит - sen (bayan) alırsın, иуго'ит - sen (erkek) alırsın; Сара аус зуеит - Ben çalışıyorum.

Bu zaman gelecek zamana taşınan bir manayı da ifade eder (Rusça’da olduğu gibi).
Иахьа' изго'ит - Bugün alacağım(bir şey). Нас изго'ит - Sonra alacağım (bir şey).

Şimdiki zamanda fiilin hangi şeklinin kullanılacağını nasıl bileceğiz?

Eğer fiil bir hareket ya da eylem ifade etmiyorsa o zaman bu durgun bir fiildir ve -уп son eki kullanılır.
сгы'лоуп - Ayakta duruyorum; исҭаху'п - İstiyorum; ибы'моуп - sen (bayan) sahipsin.

Eğer fiil bir hareket ya da eylem ifade ediyorsa o zaman hareketli fiildir ve -оит ya da -уеит son eki kullanılır.
иугоит - sen (erkek) alıyorsun; Иара аус иуеит - O erkek çalışıyor.

miş- li geçmiş zaman -ит son eki ile oluşturulur. Изгеит - Ben aldım. Исфе'ит - Ben yedim.

Eğer bir fiil а sesli harfi ile bitiyorsa, o zaman а ile miş li geçmiş zaman son eki -ит birlikte -еит şeklini alır.
Şimdiki zaman son eki -уеит//-оит ile karıştırmayın!

Abhazca’da çoğu zaman аи ve иа ikilileri еи, ие ikilileri şekline ya da sadece е sesine dönüşür. Örneğin, аиҧшра - benzemek, длеиҧшуп - O bayana benzer. Ахреи Наалеи (Ахраи Наалаи) - Akhra ve Naala.

Yine Abhazca’da çoğu zaman ау, уа ve ауа ikilileri уо, оу ikilileri ya da sadece о sesine dönüşür. Изгоит < изгауаит - Ben alırım.

Zaman şekilleri fiil son ekleri

Şimdiki zaman durgun fiil	-уп
Şimdiki zaman hareketli fiil	-оит, -уеит
Miş-li geçmiş zaman	-ит

Şimdi artık Abhazca’da fiillerin 3 ayrı zamanda aldığı şekillerle ilgili bilgiye sahipsiniz. Öğrendiklerinizi alıştırmalarda uygulayın.

Alıştırma 2
Aşağıdakileri Türkçe’ye çevirin.

Сара сыҧшуе'т амшы'н ахь. Сара амшы'н ахь сыҧши'т. Иахьа' (и)хьҭо'уп, аҧша' а'суеит. Наа'ла иахьа даауеит. Сара иара аҧара исҭеит. Ахра иара иахь дыҧшуеит. Сара агазеҭ саҧхьоит. Сара агазеҭ саҧхьеит. Наала ахьҭа дакит. Ала аҭыҧ ахь ицеит.
(Yanıtlar)

Alıştırma 3
Aşağıdaki sözcüklerden şimdiki ve geçmiş zamanda cümleler oluşturun.

1. Сара; ахь; ацара; амшын. 2. Абри; аҭара; Ахра; аҧара. 3. Ала; аҧшра; ахь; сара. 4. Ара; аҧша асра. 5. Сара; аус; бзиа абара. 6. Лара; аццакра. 7. Уи ана анхара. 8. Дамеи; аҧара; аагара.
(Yanıtlar)

Alıştırma 4
Aşağıdakileri Abhazcaya çevirin.

Rüzgar esiyor. O erkek gazete okuyor. Naala Akhra’ya para veriyor. Bugün hava soğuk. Ben çalışıyorum. Tali Akhra’ya benziyor.
(Yanıtlar)

Alıştırma 5
Doğru birleştirmeleri yapın. Buna benzer ödevleri daha önce de yaptınız.

сара уара иара лара бара

быҧшуеит дыҧшуеит дыҧшуеит уҧшуеит сыҧшуеит

(Yanıtlar)

Alıştırma 6
Cümleleri duydukça aşağıdan işaretleyiniz.

лара длеиҧшуп лара дыҧшуеит иусҭоит аҧара илысҭоит аҧара лара даҧхьоит иара даҧхьоит

сара сцоит сара сцеит аҧша асуеит аҧша асит агазеҭ саҧхьоит агазеҭ саҧхьеит

Alıştırma 7
Boşlukları uygun harflerle doldurun.
Doğru şahıs zamirlerini kullanabilme sizin buraya kadar olan öğretilenleri iyi öğrendiğinizi ortaya koyacaktır!

Örnek: Сара и..згоит - Сара изгоит.
Сара и..ҭахуп \ ..аҧхьоит
Уара и..ҭахуп \ ..аҧхьоит
Бара и..ҭахуп \ ..аҧхьоит
Иара и..ҭахуп \ ..аҧхьоит
Лара и..ҭахуп \ ..аҧхьоит
(Yanıtlar)

Bazı önemli ve yararlı cümleler. Bunları ezberleyin!
- Иахьа амш бзиоуп.
- Ааи, иахьа амш бзиоуп, иҧхарроуп.
- Bugün hava güzel.
- Evet bugün hava güzel, ılık.
- Иахьа (и)хьҭоуп, аҧша асуеит.
- Ааи, ихьҭоуп, сара ахьҭа сакит.
- Bugün hava soğuk, rüzgar esiyor.
- Evet soğuk, Ben üşüdüm.

Абзиараз!
İyi günler!